Anh em nào đang sợ bị “đánh giá”, hãy học huyền thoại bóng rổ Michael Jordan. Sự khác biệt sẽ đến lập tức!
Anh em có bao giờ đứng trước một ý tưởng kinh doanh đột phá nhưng rồi dừng lại vì sợ người khác chê cười không? Có bao giờ anh em cảm giác như bị “đóng băng” khi muốn làm điều gì đó mới mẻ, chỉ vì lo ngại những ánh mắt dè bỉu nếu mình thất bại?
Tui đã từng như vậy đấy. Và tui biết có rất nhiều anh em đang “mắc kẹt” trong vùng an toàn của mình, ngày qua ngày đi theo lối mòn quen thuộc, chỉ vì quá sợ hãi việc người khác sẽ nghĩ gì nếu mình dám bước ra và vấp ngã.
Và câu chuyện của “huyền thoại” Michael Jordan đã cho tui thấy một con đường khác. Một trong những cầu thủ bóng rổ vĩ đại nhất mọi thời đại, người đã 6 lần vô địch NBA, 5 lần MVP, 14 lần All-Star… lại từng trải qua một vết sẹo đau đớn mà ít ai biết đến: ổng đã không được chọn vào đội bóng rổ chính thức của trường trung học Laney High School. Thay vào đó, huấn luyện viên đã chọn người bạn cao hơn của ổng.
Hãy tưởng tượng cảm xúc của Jordan lúc đó. Sự thất vọng, xấu hổ khi bạn bè xì xào, khi cả trường biết bạn “không đủ giỏi”. Chắc hẳn lúc đó, Jordan cũng cảm thấy sợ hãi những ánh mắt nghi ngờ, những lời đánh giá từ mọi người xung quanh.
—
Tại sao chúng ta sợ bị đánh giá tiêu cực đến vậy?
—
Để vượt qua nỗi sợ, trước hết tui muốn anh em hiểu rõ “gốc rễ” của nó. Dưới góc độ tâm lý học, nỗi sợ này xuất phát từ:
1.
Nhu cầu được chấp nhận và thuộc về: Abraham Maslow đã chỉ ra trong Tháp nhu cầu rằng việc được yêu thương, chấp nhận và thuộc về một cộng đồng là nhu cầu cơ bản của con người. Khi thất bại, nhất là thất bại “công khai”, chúng ta lo sợ mình sẽ bị từ chối, cô lập.
Trong lịch sử tiến hóa, bị loại trừ khỏi cộng đồng đồng nghĩa với giảm cơ hội sống sót – đó là bản năng đã ăn sâu vào tiềm thức.
2.
Hiệu ứng Spotlight: Thomas Gilovich và Kenneth Savitsky nghiên cứu và chỉ ra rằng chúng ta thường phóng đại mức độ người khác chú ý đến mình, đặc biệt là khi mắc lỗi.
Tui hay gọi đùa đây là “hiệu ứng ánh đèn sân khấu” – cảm giác như cả thế giới đang nhìn vào sai lầm của mình. Nhưng thực tế, mọi người không quan tâm đến chúng ta nhiều như ta tưởng đâu.
3.
Sự so sánh xã hội: Đặc biệt trong thời đại mạng xã hội, chúng ta liên tục so sánh bản thân với những hình ảnh hoàn hảo, những thành công được phô trương.
Nhà tâm lý học Leon Festinger đã chỉ ra rằng việc so sánh này dễ dẫn đến cảm giác tự ti và lo lắng khi thấy mình kém hơn.
4.
Những người nổi tiếng cũng từng trải qua nỗi sợ tương tự:
– Oprah Winfrey từng bị sa thải vì “không phù hợp với truyền hình”, trước khi trở thành “nữ hoàng” truyền thông.
– J.K. Rowling bị từ chối bởi 12 nhà xuất bản trước khi Harry Potter trở thành hiện tượng toàn cầu.
– Abraham Lincoln thất bại liên tiếp trong chính trị và kinh doanh trước khi trở thành Tổng thống vĩ đại.
—
3 Bài học “vượt lên chính mình” từ Michael Jordan
—-
Câu chuyện của Jordan không chỉ truyền cảm hứng mà còn chứa đựng những bài học quý giá về cách đối diện và vượt qua nỗi sợ bị đánh giá
Bài học 1: “Tắt tiếng ồn” bằng hành động mạnh mẽ
—
Sau khi bị loại khỏi đội bóng rổ chính, Jordan đã không để những lời bàn tán ảnh hưởng. Thay vì than vãn hay tranh cãi, ổng đã chọn cách hành động: miệt mài luyện tập với đội trẻ, không ngừng cải thiện kỹ năng, và chứng minh năng lực bằng những màn trình diễn ấn tượng.
“I’ve missed more than 9,000 shots in my career. I’ve lost almost 300 games. Twenty-six times I’ve been trusted to take the game-winning shot and missed. I’ve failed over and over and over again in my life. And that is why I succeed.”
(Tạm dịch: “Tôi đã bỏ lỡ hơn 9.000 cú ném trong sự nghiệp. Tôi đã thua gần 300 trận. 26 lần tôi được tin tưởng thực hiện cú ném quyết định trận đấu và đã thất bại. Tôi đã thất bại hết lần này đến lần khác trong cuộc đời. Và đó là lý do tôi thành công.”)
Thay vì: Khi bị người khác nghi ngờ về dự án kinh doanh, anh em cảm thấy bực bội và cố gắng tranh cãi, giải thích để chứng minh họ sai.
Anh em có thể: Tập trung toàn bộ năng lượng vào việc xây dựng sản phẩm chất lượng, hoàn thiện kế hoạch kinh doanh, tìm kiếm khách hàng tiềm năng. Hành động cụ thể và kết quả thực tế sẽ là câu trả lời mạnh mẽ nhất!
Tui nghĩ đến Elon Musk – người thường xuyên đối mặt với chỉ trích về Tesla và SpaceX. Thay vì bận tâm, ổng tập trung hiện thực hóa tầm nhìn bằng hành động cụ thể. Hay như Albert Bandura với học thuyết tự hiệu quả (Self-Efficacy) – khi tin vào khả năng của bản thân, anh em sẽ hành động mạnh mẽ hơn và ít bị ảnh hưởng bởi đánh giá tiêu cực.
Bài học 2: “Biến vết sẹo thành ngôi sao”
—
Việc bị loại khỏi đội bóng rổ đã trở thành “vết sẹo” trong sự nghiệp ban đầu của Jordan. Nhưng ổng không để nó ám ảnh hay xấu hổ về điều đó. Thay vào đó, Jordan sử dụng nỗi đau này như nguồn động lực mạnh mẽ để nỗ lực hơn nữa và chứng minh bản thân.
“My attitude is that if you push me towards something that you think is a weakness, then I will turn that perceived weakness into a strength.”
(Tạm dịch: “Thái độ của tôi là nếu bạn đẩy tôi về phía điều mà bạn nghĩ là điểm yếu, thì tôi sẽ biến điểm yếu được cho là đó thành điểm mạnh.”)
Thay vì: Khi một dự án kinh doanh thất bại, anh em cảm thấy xấu hổ và cố gắng quên nó đi, thậm chí né tránh nhắc đến.
Anh em có thể: Nhìn nhận thất bại như cơ hội học hỏi. Dành thời gian phân tích sai lầm, tìm ra nguyên nhân dẫn đến thất bại và rút ra bài học kinh nghiệm quý giá cho lần sau.
Tui nhớ đến Thomas Edison với câu nói nổi tiếng sau hàng ngàn lần thử nghiệm thất bại trước khi phát minh ra bóng đèn: “Tôi không thất bại. Tôi chỉ tìm ra 10.000 cách không hoạt động.” Hay như Carol Dweck với lý thuyết tư duy phát triển (Growth Mindset) – coi thất bại không phải là dấu chấm hết mà là cơ hội để phát triển kỹ năng và trí tuệ.
Bài học 3: “Sức mạnh của sự kiên trì”
—
Ngay cả khi đã đạt đến đỉnh cao, Jordan vẫn phải đối mặt với thất bại và chỉ trích. Tuy nhiên, ổng luôn thể hiện sự kiên trì đáng kinh ngạc, không bao giờ bỏ cuộc trước khó khăn hay đánh giá tiêu cực. Jordan luôn có niềm tin sắt đá vào khả năng của mình và không ngừng nỗ lực để đạt được mục tiêu.
“Obstacles don’t have to stop you. If you run into a wall, don’t turn around and give up. Figure out how to climb it, go through it, or work around it.”
(Tạm dịch: “Trở ngại không nhất thiết phải ngăn cản bạn. Nếu bạn đâm vào tường, đừng quay lại và bỏ cuộc. Hãy tìm cách leo qua nó, đi xuyên qua nó, hoặc làm việc xung quanh nó.”)
Thay vì: Khi gặp khó khăn ban đầu trong kinh doanh và bị nghi ngờ, anh em dễ cảm thấy nản lòng và muốn bỏ cuộc.
Anh em có thể: Giữ vững niềm tin vào mục tiêu, kiên trì vượt qua thử thách và không ngừng tìm kiếm giải pháp mới. Đừng để đánh giá tiêu cực lung lay ý chí của mình.
Colonel Sanders – người sáng lập KFC, ông đã bị từ chối hơn 1.000 lần khi cố gắng giới thiệu công thức gà rán trước khi thành công ở tuổi 65. Hay như Angela Duckworth với thuyết quyết tâm (Grit) – sự kiên trì và đam mê dài hạn còn quan trọng hơn cả tài năng trong việc đạt được thành công lớn.
—
Hành động nhỏ để “giải phóng” nỗi sợ
—
Để vượt qua nỗi sợ bị đánh giá tiêu cực, tui có một vài hành động nhỏ mà anh em có thể thực hiện ngay:
1.
“Viết ra nỗi sợ”: Dành thời gian viết ra những nỗi sợ hãi cụ thể về sự đánh giá tiêu cực. Tự hỏi: “Điều tồi tệ nhất có thể xảy ra là gì?” và “Liệu những lo lắng này có thực sự có cơ sở không?”. Việc cụ thể hóa nỗi sợ giúp anh em nhìn nhận chúng khách quan hơn.
2.
“Tìm kiếm đồng minh”: Chia sẻ mục tiêu và dự định với những người bạn tin tưởng, những người luôn ủng hộ và khích lệ, bất kể kết quả ra sao. Sự hỗ trợ từ người xung quanh giúp anh em tự tin hơn.
3.
“Thực hành tự nhủ tích cực”: Thay vì tập trung vào chỉ trích có thể xảy ra, hãy tập trung vào điều tích cực về khả năng và nỗ lực của bản thân. Tự nhủ những câu khẳng định tích cực để xây dựng sự tự tin từ bên trong.
4.
“Bắt đầu từ những bước nhỏ”: Đừng cố gắng thực hiện điều quá lớn lao ngay lập tức. Hãy bắt đầu với hành động nhỏ, dễ thực hiện để xây dựng sự tự tin dần dần. Mỗi thành công nhỏ sẽ là viên gạch xây nên sự tự tin lớn hơn.
5.
“Nhìn vào mặt tốt của thất bại”: Sau mỗi lần không thành công, dành thời gian phân tích những gì anh em đã học được và những gì có thể làm tốt hơn trong tương lai. Hãy coi thất bại là cơ hội để học hỏi và tiến bộ.
—
Từ sợ hãi đến vĩ đại – Hành trình của mỗi người
—
Tóm lại, nỗi sợ hãi sự đánh giá tiêu cực là một phần tự nhiên của con người, nhưng nó không nên trở thành rào cản kìm hãm tiềm năng của anh em. Hãy học cách đối diện với nó, học hỏi từ thất bại và kiên trì theo đuổi mục tiêu.
Giống như Michael Jordan đã biến “vết sẹo” bị loại khỏi đội bóng rổ thành “ngôi sao” sáng nhất trên bầu trời bóng rổ thế giới, anh em cũng có thể làm được điều tương tự trong lĩnh vực của mình.
Trước đây, tui rất sợ việc chia sẻ ý tưởng với người khác vì lo sợ bị chê cười. Nhưng sau khi đọc câu chuyện về Jordan và những người thành công khác, tui nhận ra rằng im lặng không giúp mình tiến bộ.
Tui bắt đầu chia sẻ ý tưởng với những người bạn thân thiết và người có kinh nghiệm. Ban đầu cũng có những ý kiến trái chiều, nhưng tui đã học được cách lắng nghe, chọn lọc và cải thiện ý tưởng của mình. Nhờ đó, tui có thêm nhiều cơ hội học hỏi và phát triển.
Tui tin rằng, mỗi người đều có tiềm năng vĩ đại trong lĩnh vực của mình. Vấn đề không phải là liệu anh em có thể trở nên xuất sắc hay không, mà là liệu anh em có dám vượt qua nỗi sợ bị đánh giá để thử sức mình hay không.
Hãy tin vào bản thân, dám khác biệt và không ngừng tiến lên. Giống như Michael Jordan đã nói:
“Some people want it to happen, some wish it would happen, others make it happen”
(Tạm dịch: “Một số người muốn nó xảy ra, một số người ước nó sẽ xảy ra, những người khác khiến nó xảy ra”).
